موسيقي براي هر انساني مي تواند تعريف و تفسيري متفاوت داشته باشد. گاه موسيقيدانان آن قدر گرفتار فرم ها و سبك هاي اجرايي ارزش مي شوند كه ماهيت اصلي موسيقي كه هما
آنيا لخنر، نوازنده ويلنسل اهل آلمان: موسيقی جهت من در همان لحظه اجرا اتفاق می افتد
عبارات مهم : ايران
موسيقي براي هر انساني مي تواند تعريف و تفسيري متفاوت داشته باشد. گاه موسيقيدانان آن قدر گرفتار فرم ها و سبك هاي اجرايي ارزش مي شوند كه ماهيت اصلي موسيقي كه همانا اثرگذاري بر ذهن و ضمير شنونده هست، به كلي از دست مي رود. آنيا لخنر، نوازنده ويلنسل ولی انگاري از دنیا ديگري پا به اين وادي گذاشته؛ موسيقي اش روايت مي كند و تصوير دارد بي آنكه به چارچوب و قاعده اي خاص متكي باشد.
او يكي از مهم ترين بازیگران و صورت های معروف كمپاني ECM است كه به مدت ۱۸ سال در كوارتت مشهور «روزاموند» حضور داشته و سال هاي متمادي است كه با دينو سالوتزي (نوازنده آشنا شده است باندونئون آرژانتيني)، واسيليس زابروپولوس (پيانيست و آهنگساز يوناني)، فرانسوا كوتوريه (آهنگساز و پيانيست مطرح فرانسوي) در قالب دونوازي و «كوارتت تاركوفسكي» همكاري مي كند. او در سومين روز از فستيوال بداهه نوازي سازهاي زهي و زخمه اي Show Of Hands روي صحنه رفت و علاوه بر اجراي قطعاتي از باخ و الني كارايندرو، مخاطبانش را به ضيافت دلنشين موسيقي بداهه مهمان كرد. با او در حاشيه اين فستيوال راجع به اين كنسرت و تجربه اش در مواجهه با مخاطب در لحظه بداهه پردازي، به گفت وگو نشسته ايم.
از اوايل قرن بيستم بسياري از بازیگران و صورت های معروف براي آنكه اثر هنري ارزش را از تفسيرهاي متنوع مخاطبان و منتقدان مصون نگه دارند سراغ ايجاد فرم هاي متفاوت رفتند. يا كلا ساختارها را شكستند مثل كوبيسم در نقاشي يا آن قدر همه محتوا را به وضوح نشان دادند كه ديگر نيازي به تفسير نداشت مثل پاپ آرت. موسيقي شما هم تا حد زيادي اين طور است و نمي توان گفت پايبند به ساختار يا فرم موزيكال خاصي هست. در وهله اول بد نيست به اين بپردازيم كه تفسير خودتان از موسيقي چيست؟
موسيقي در زندگي من نقش بسيار مهمي دارد. از وقتي كه كودك بودم تا همين امروز مدام در زندگي آواهاي متفاوت شنيده و نواخته ام. پدر و مادرم موسيقيدان بودند و به همين دليل با موسيقي بزرگ شدم. اين هنر قلب و روح من را تغذيه مي كند. براي همين همواره در تلاشم تا موسيقي تازه اي كشف كنم و دنبال موسيقيدانان جديدي مي روم و آثاري را مي شنوم كه تا به حال نشنيده ام. بنابراين موسيقي براي من يك امر اصلي و پايه اي است.
اما گاهي اوقات به نظر مي رسد كه بيشتر از آنكه موسيقي براي شما واجد فرم و سبك باشد، دسته اي از اصوات است كه مثل يك نقاش با آنها واکنش‌ها مي كنيد. حتي گاهي اوقات كه قطعات آهنگسازي شده است موسيقيدانان ديگر را هم اجرا مي كنيد انگار چيزي از درون خود به روح آن موسيقي مي افزاييد كه آن را تغيير مي دهد درست مثل اجراي قطعه اي از باخ در اين فستيوال…
موسيقي براي من قطعا در همان لحظه اجرا اتفاق مي افتد و اعتقاد دارم تفاوت زيادي بين بداهه نوازي و اجراي قطعه اي از باخ يا يك آهنگساز ديگر وجود ندارد چون فكر مي كنم موسيقيدانان وظيفه دارند قطعات آهنگسازان قديمي را هم به همان زيبايي موسيقي اي كه در لحظه خلق مي شود، اجرا كنند. ولی قطعا اين كار راحت نيست و چالش بزرگي به حساب مي آيد چون اگر بخواهي قطعه باخ را با تفسير خودت بنوازي باز هم بايد مواردي مثل قوانين آن، فرم و ساختار موسيقي او را در نظر بگيري.
اگر همه اينها را بداني آن وقت آزادي هنري برايت كار دشواري مي شود. به نظرم براي يك موسيقيدان كلاسيك بزرگ ترين خطر اين است كه دوباره و دوباره و دوباره يك قطعه را تمرين و اجرا كند چون در نهايت اتفاقي كه رخ مي دهد اين است كه در تمام اين مدت او همان ها را نواخته هست. ولی در بداهه پردازي ممكن است آنچه شما سال ها پيش تمرين كرده ايد يكباره روي صحنه و در لحظه بداهه يادتان بيايد. البته بعضي اوقات هم اين عنوان كار نمي كند؛ من هم گاهي در اجراهايم دچار تكرار مي شوم يا وحشت وجودم را مي گيرد ولی اگر بين مخاطب و خلق امر نو رابطه اي به وجوآيد اتفاقي مي افتد كه اصلا خودخواسته نيست و بيشتر شبيه به هديه اي از عالمي ديگر مي ماند. تو فقط مي نوازي و براي آنكه اثر بگذاري بايد بتواني مديوم باشي تا اين هديه ها را دريافت كني. لحظه بسيار زيبايي است كه به زور ايجاد نمي شود. بايد روي خودت كار كني، تمرين كني و از لحظات و اتفاقات غافل كننده اي كه روي صحنه برايت رخ مي دهد، نترسي.
براي آنكه به اين لحظه برسيد آيا كار خاصي مي كنيد؟
گاهي اوقات اين اتفاق مي افتد و گاهي هم نه. براي من باعث افتخار خواهد بود اگر اين اتفاق در لحظه نوازندگي روي صحنه رخ دهد. چنان كه گفتم به نظرم فرقي بين نوازندگي بداهه يا اجراي يك قطعه از باخ يا وجود ندارد چون در آن لحظه اين تو نيستي كه چيزي را اجرا مي كني و در عين اين تو هستي كه مي نوازي چون اگر به خوبي آمادگي نداشته باشي، اجرايت روي مخاطب تاثيري نخواهد گذاشت.
خصوصا بداهه نوازي به مخاطب بسيار وابسته هست. با توجه به اينكه شما مدام در كشورهاي متفاوت روي صحنه مي رويد برآيندتان از مخاطب امروزي چيست؟ چون مخاطب هم مثل هنرمند درگير دنیا تكنولوژي و شتاب ناشي از آن شده است و دركش از لحظه بداهه كمرنگ تر شده است است…
اگر از مخاطبان ايراني شروع كنم بايد بگويم براي من افتخار بزرگي است كه براي آنها مي نوازم. چون كنسرت هايي شبيه به اجراهاي اين فستيوال در نيويورك يا برلين خيلي كم ديده مي شود و جالب است كه مخاطب ايراني با دقت گوش مي كند. تماشاي كنسرت ارزشمند است كه براي هر شب هم نمي تواند اتفاق بيفتد. اگر يك كنسرت را ببينيد براي ما باعث افتخار است و به اين بستگي دارد كه امكان پرواز به نقاط متفاوت دنيا را داشته باشيد. من گوش شنواي مخاطب را روي صحنه احساس مي كنم.
اما اگر بخواهم كمي جهاني تر به عنوان مخاطب نگاه كنم بايد بگويم كه هر روز افراد بيشتر و بيشتري در طول كنسرت ها تلفن هاي ارزش را چك مي كنند، صدا ضبط مي كنند يا فيلم و عكس مي گيرند. اين عنوان براي من ناراحت كننده است براي اينكه اعتقاد دارم آن افراد در آن وقت حضور ندارند آیا كه اين فقط موسيقيدان نيست كه بايد در لحظه اجرا حضور قلبي داشته باشد، مخاطب هم به اندازه نوازنده نقشش مهم هست. در بداهه همه چيز در همان لحظه اتفاق مي افتد و اگر تو به عنوان مخاطب آن لحظه را ضبط كني با اصلش تفاوت زيادي دارد و همان نخواهد شد چون اتمسفر و فضاي اجراست كه روي موسيقي تأثير مي گذارد.
اين تكنولوژِي زدگي عمومي ناراحت كننده است چون واقعا مردم در لحظه، آنجايي كه بايد باشند، نيستند. درست مثل وقتي كه با كسي حرف مي زني و او مدام گوشي اش را چك مي كند. كيت جرت، نوازنده پيانو و آهنگساز آشنا شده، هيچ قبول نمي كرد كه در كنسرت هايش عكسبرداري يا فيلمبرداري كنند. بهاي اين كارش را هم پرداخت چون مردم قبول نمي كردند و نمي فهميدند كه منظور كيت از اين جريان چيست. او هم مجبور مي شد صحنه را ترك كند. ولی آن قدر مشهور بود كه بتواند اين درخواست را از مخاطبانش داشته باشد. بايد ديد كه چه اتفاقي مي افتد چون از يك سو موسيقي هميشه و در همه لحظات در دسترس است ولی از سوي ديگر افراد خيلي كمي هستند كه واقعا با جان ارزش به آن گوش كنند. خيلي ها مهربان و پذيرا هستند ولی واقعا به آن چيزي كه گوش مي كنند توجه ندارند.
بد نيست كمي راجع به اجراي شما در اين فستيوال صحبت كنيم. شما در بخشي از اجرا به سازتان برخي ابزارها را اضافه كرديد تا صداهاي تازه تري ايجاد كنيد. چيزهايي مثل تكه هاي چوب يا دست بندي از زنگوله هاي كوچك…
خيلي راحت نيست كه با اين ساز روي صحنه به صورت سولو اجرا كنيد چون آكوردها و هارموني هاي متنوعي در دست نداريد. به همين دليل من اين ابزار را موقع نواختن به سازم اضافه كردم تا رنگ صوتي هاي متنوعي ايجاد كنم.
اما غير از اين رنگ هاي صوتي ما در موسيقي شما با فرم هاي متفاوتي هم روبه رو هستيم آنچنان كه ديگر نمي شود به سادگي گفت كه موسيقي تان چه مليتي دارد. گاهي اوقات موسيقي مشرق زمين هست، گاهي اوقات موسيقي اروپا و اروپاي شرقي و گاهي هم امريكاي جنوبي. اين آشنايي چطور به وجود آمده است؟
يك راهش اين است كه زياد موسيقي گوش كنيد. گوش هاي من هميشه پذيراي پيدا كردن و شنيدن موسيقي هاي تازه در سراسر دنياست. به هر نقطه از اين دنیا كه سفر مي كنم هميشه جوياي موسيقي اي مي شوم كه مردم گوش مي كنند و اگر امكان داشته باشد آنها را از طريق ايستگاه هاي راديويي موسيقي پيگيري مي كنم. گاهي وقت ها هم با دوستانم در ECM صحبت مي كنم تا ببينم چه موسيقي اي گوش مي كنند و از اين طريق موسيقي هاي نقاط متفاوت دنيا را كشف مي كنم. كمپاني ECMهيچ حد و مرزي ندارد و شما مي توانيد موسيقي هاي زيادي را پيدا كنيد كه واجد دسته بندي خاصي نيستند و به ژانر مشخصي تعلق ندارند. ولی براي من اغلب در سفرهايم شنيدن موسيقي مثل ديدار با يك انسان تازه است.
بعضي اوقات همان لحظه با آن ارتباط برقرار مي كنم و گاهي اوقات هم نه. يكي از كشورهايي كه توانستم خيلي سریع با موسيقي اش ارتباط برقرار كنم، آرژانتين است به خصوص به دليل كار با دينو سالوتزي كه هنوز هم اين همكاري ادامه دارد. هنوز هم به اين كشور سفر مي كنم و عاشق مردم و فرهنگ آن هستم. دومين كشور ارمنستان است كه من عاشق موسيقي فولكلور و قطعات آهنگسازي شده است آنها هستم. من براي اين عنوان اصلا برنامه ريزي نمي كنم فقط با آن مواجه مي شوم. مثل وقتي كه دو انسان همديگر را مي بينند.
سومين كشور ايران است.معماري و تاريخ شما بسيار قوي است و من هر بار كه به ايران سفر مي كنم چيزهاي جديدي ياد مي گيرم چون به نظرم هيچ چيزي راجع به يك كشور نمي توانيد بدانيد تا وقتي كه در آن نباشيد. آن چيزي كه ما مي خوانيم و مي شنويم هيچ ربطي به واقعيت ندارد و من براي اين امكان بسيار سپاسگزارم.
با كلاوس گزينگ كه صحبت مي كردم، مي گفت اي كاش بازیگران و صورت های معروف بيشتري به ايران سفر مي كردند…
اولين بار مي ترسيدم. به خاطر ذهنيتي كه رسانه ها ايجاد كردند چون زبان فارسي نمي دانستم و نمي توانستم بخوانم. ولی ايراني ها خيلي مهمان نواز هستند و هيچ چيز برايم سخت نبود. سفر به ايالات متحده امريكا صد برابر سخت تر از سفر به ايران است و گرفتن ويزا موانع زيادي دارد. ولی مردم و كشورشان واقعا متفاوت هستند. حالا روند گرفتن ويزاي ايران برايم راحت تر شده است هست. پيش از اين دوستان زيادي داشتم كه مدام مي گفتند بايد به ايران سفر كني. يك دوست معمار سوئدي دارم كه در واقع استاد دانشگاه هست؛ او با همه دانشجويانش به ايران سفر كرد تا از بناهاي تاريخي ايران بازديد كنند.
فكر مي كنم تنها كاري كه مي توانيم انجام دهيم اين است كه اخبار حقيقي مردم و كشور را به گوش همه افراد برسانيم تا مردم كشورهاي متفاوت به ايران سفر كنند. اگر هتل ها وضعيت بهتري داشت، همه چيز روال بهتري به خود مي گرفت. چون اينجا حريم خصوصي ارزش و معناي ديگري دارد به عنوان نمونه رسم نيست مسافر، مهماني به هتل دعوت كند ولی اگر هتل ها با اين آداب كنار مي آمدند وضعيت بهتري برقرار مي شد. اين عنوان براي جهانگردها خيلي مهم است.
شما در اين كنسرت قطعه اي از الني كارايندرو را اجرا كرديد كه موسيقي متن يكي از فيلم هاي آنجلوپلوس بود. چطور شد كه اين قطعه را گزینش كرديد و تا چه حد با الني آشنايي داريد؟
مدت هاست كه شخصا او را مي شناسم. نمي دانم آیا هرگز تا امروز قطعات او را ننواخته ام شايد چون او آثارش را براي ويولا مي نويسد ولی مدتي بود كه در فكر نواختن چيزي از او بودم. اين فكر را با الني در ميان گذاشتم و او هم خيلي خوشحال شد. البته اجراي اين قطعه در فستيوال Show Of Hands تازه شروع كار بود و مطمئنا بايد به نواختن قطعاتي از او ادامه دهم ولی اين نوع كارها به تنظيم احتياج دارد چون اگر ملودي هاي زيادي از سولوي ويلنسل بشنويد كمي براي تان كسل كننده خواهد شد. بنابراين به تنظيم نياز دارد و قطعا بيشتر و بيشتر از الني كارايندرو خواهم نواخت. اين را هم بگويم كه وقتي به كشوري سفر مي كنم خيلي برايم مهم است كه اگر امكانش باشد، دوستان جديدم را به الني معرفي كنم.
بعد از آخرين اجراي شب سوم فستيوال شما با علي بوستان روي صحنه آمديد و مدتي كوتاه به صورت بداهه دوئتي را اجرا كرديد. با توجه به اينكه اين كنسرت ها سولو هستند چطور شد كه اين تصميم را گرفتيد؟
اولين بار وقتي با «كوارتت تاركوفسكي» به ايران آمدم، اين فكر به ذهنم رسيد. علي بوستان يكي از كساني بود كه ما را به بازديدهاي متنوعي از پایتخت کشور عزیزمان ایران برد ولی هرگز ساز زدن او را نديده و فقط قطعات ضبط شده است اش را شنيده بودم. پيش از اجرا در سالن به او گفتم: «بيا اين كار را تجربه كنيم. موافقي؟»
وقتي در كنسرت بداهه نوازي مي كنيد، به چه چيزي فكر مي كنيد؟ چطور تصميم مي گيريد كه از يك قطعات نوشته شده است شروع كنيد يا يك امبينت خاص ايجاد كنيد؟
بداهه نوازي هميشه مسير متفاوتي دارد. در اين اجرا مي دانستم با قطعه اي از باخ شروع مي كنم چون بداهه نوازي و سپس نواختن باخ به نظرم درست نيست بنابراين با يك ساختار كارم را شروع كردم تا هر كاري دلم مي خواست انجام دهم. ولی هميشه به اين شكل نيست. براي مثال زماني كه در «كوراتت تاركوفسكي» مي نوازم، چون در اين قالب زياد بداهه نوازي كرده ام. در آخرين ضبطي كه از «نيو بلانش» در استوديو داشتيم، هيچ چيزي از قبل هماهنگ نشده بود. حتي نگفتيم چه كسي قسمت ورودي را بنوازد و چه كسي تندتر و چه كسي آرام تر. فقط كارمان را شروع كرديم و از حاصل كارمان غافلگير شديم. حالا هم همين روش را روي صحنه پياده مي كنيم. بنابراين از موزيسين ها قطعاتي داريم كه ساختاري تثبيت شده است دارند ولی در اين ميان در بداهه نوازي هم آزاد هستيم.
اجازه بدهيد راجع به فستيوال «Show of Hands» صحبت كنيم كه دومين دوره آن برگزار مي شود. در مورد تك نوازي و بداهه پردازي سازهاي زهي كه محوريت اين دوره است آيا در كشورهاي ديگر هم تكنوازي به اين شكل مرسوم است؟
در اين باره چيزي نشنيده ام. فستيوال هايي داريم كه در آنها تك نوازهايي روي صحنه مي روند ولی هرگز نشنيده ام كه فستيوالي فقط براي تك نوازي يك ساز باشد.
درباره اين ايده چه نظري داريد؟
اين يك چالش هست. چون گوش دادن به آن براي مخاطب سخت هست؛ البته كه تك نوازي به مخاطب پذيرا و كنجكاو نياز دارد. سال آينده قرار است سازهاي بادي عنوان اين فستيوال باشد. نواختن سازهاي بادي سخت تر از سازهاي زهي است چون در سازهاي بادي فقط يك نت داريد ولی در سازهاي زهي مي توانيد هارموني ايجاد كنيد.اين يك چالش و ايده اي بسيار عالي است كه مي خواهم شاهدش باشم.
بنابراين در فستيوال بعدي به عنوان تماشاگر حضور خواهيد داشت…
بله. سعي داشتم سال گذشته هم كه مختص ساز پيانو بود، به ايران بيايم. ولی كنسرت داشتم. واقعا دوست دارم به اينجا بيايم، اجرا داشته باشم و كارهاي ديگران را گوش دهم و هميشه به دنبال فرصتي هستم كه به ايران سفر كنم.
شما در آخرين شب اين فستيوال قرار است در قالب يك كوئينتت با ساير نوازنده ها اجراي سورپرايز را روي صحنه ببريد. آيا به قالب مشخصي براي اين اجرا رسيده ايد؟
فكر كنم بهتر است غافلگير شويد. (مي خندد). شايد بهتر باشد از كلاوس بپرسيد.
منظورم اين است كه قرار است بداهه نوازي كنيد يا قطعه از پيش تعيين شده است اي را مي نوازيد؟
چند بداهه نوازي داريم ولی هماهنگ كردن اين موسيقي ها بر عهده كلاوس بود چون كنسرت به نوعي به او تعلق داشت. ولی از نظر من بداهه نوازي است چون هرگز با اعضاي گروه همكاري نداشته ام.
تا به حال با هيچ كدام همكاري نكرده ايد؟
به جز علي كه همكاري كوتاهي بود. (مي خندد.)
پس اين اجرا چالش بزرگي براي تان خواهد بود…
بله واقعا يك چالش هست. چون همه موزيسين هاي خوبي هستند و سطح ارزش با يكديگر متفاوت هست. ولی مي دانم كلاوس هارموني زيبايي براي سازها نوشته است كه واقعا آنها را دوست دارم؛ او عاشق ملودي پردازي است و مطمئنم كار خيلي خوب پيش مي رود. من فكر مي كنم نبايد يك موسيقي را دوبار بنوازم. به خودم هم مي گويم عجب ديوانه اي هستي ولی موزيسين هاي زيادي هستند كه يك برنامه موسيقي را يك يا دو سال اجرا مي كنند ولی واقعا اين براي من كسل كننده هست. شايد من هم اشتباه مي كنم ولی اين را ترجيح مي دهم.
هر روز افراد بيشتر و بيشتري در طول كنسرت ها تلفن هاي ارزش را چك مي كنند، صدا ضبط مي كنند يا فيلم و عكس مي گيرند. اين عنوان براي من ناراحت كننده است براي اينكه اعتقاد دارم آن افراد در آن وقت حضور ندارند آیا كه اين فقط موسيقيدان نيست كه بايد در لحظه اجرا حضور قلبي داشته باشد، مخاطب هم به اندازه نوازنده نقشش مهم هست. در بداهه همه چيز در همان لحظه اتفاق مي افتد و اگر تو به عنوان مخاطب آن لحظه را ضبط كني با اصلش تفاوت زيادي دارد.
موسيقی جهت من در همان لحظه اجرا اتفاق می‌افتد / آنيا لخنر، نوازنده ويلنسل اهل آلمان
روزنامه اعتماد
واژه های کلیدی: ايران | مخاطب | موسيقي | فستيوال | اخبار فرهنگی و هنری
دانلود فایل ها
توجه: ممکن است تمام لینک های دانلود به دستور مقام قضایی حذف شده باشد...
